Làng Cây Đa, một xóm nhỏ nép bên con sông Đáy, hôm ấy chìm trong không khí tang lễ nặng nề. Cụ bà, mẹ ông Ba, vừa qua đời ở tuổi 87. Cả làng kéo đến nhà ông Ba, tiếng kèn trống não nề vang vọng từ đầu thôn đến cuối xóm. Quan tài gỗ mít sơn son, đặt giữa sân nhà, phủ khăn trắng, bên trên là bát cơm cúng và nén hương nghi ngút.
Con chó mực tên Vàng, bạn thân của cụ bà khi còn sống, nằm co ro dưới hiên nhà. Nó không ăn, không sủa, chỉ nhìn quan tài với đôi mắt buồn thiu. Ông Ba, người con trai cả, áo trắng, khăn tang chít đầu, đứng cạnh quan tài, đôi mắt đỏ hoe nhưng cố giữ vẻ cứng cỏi.
Sáng sớm ngày hạ huyệt, khi sương còn giăng mờ trên đồng lúa, đoàn người đưa tang lặng lẽ rời làng. Con đường đất đỏ ngoằn ngoèo dẫn ra nghĩa trang, hai bên là ruộng lúa xanh mướt. Tiếng mõ của thầy cúng đều đều, hòa với tiếng gió rít qua lũy tre. Vàng lặng lẽ đi sau, bước chân chậm rãi, như muốn tiễn cụ bà lần cuối.
Tại nghĩa trang, huyệt mộ mới đào nằm dưới bóng cây bàng già. Quan tài được đặt xuống đất, chuẩn bị hạ huyệt. Thầy cúng bắt đầu tụng kinh, giọng trầm trầm vang lên giữa không gian tĩnh lặng. Đột nhiên, Vàng – con chó mực – bất ngờ lao tới, chạy vòng quanh quan tài. Nó sủa điên cuồng, tiếng sủa sắc lạnh, như xé toạc không khí tang lễ.
“Cái gì thế này?!” – bà Tư, hàng xóm nhà ông Ba, hét lên, lùi lại vài bước.
“Vàng! Mày làm gì đấy? Im đi!” – ông Ba quát, mặt tái mét, cố kéo con chó ra. Nhưng Vàng không nghe, nó gầm gừ, nhe răng, mắt long sòng sọc nhìn quan tài.
“Chó sủa ở nghĩa trang… không lành đâu, anh Ba ơi!” – ông trưởng thôn thì thào, giọng run run. Đám đông bắt đầu xì xào, vài người già lẩm bẩm cầu khấn. Một đứa trẻ sợ quá, òa khóc, khiến không khí càng thêm căng thẳng.
Đúng lúc ấy, một âm thanh kỳ lạ vang lên từ trong quan tài. “Cộc… cộc… cộc…” – như tiếng gõ gỗ, dồn dập, kèm theo một tiếng rên yếu ớt. Cả đám tang chết lặng. Bà Tư hét lên: “Trời ơi, ma nhập tràng! Ma nhập tràng rồi!”
“Im ngay!” – ông Ba gầm lên, nhưng chính ông cũng run lẩy bẩy. Tiếng gõ lại vang lên, lần này rõ hơn, như ai đó đang cào vào gỗ. “Mẹ… mẹ tôi còn sống sao?!” – ông Ba lắp bắp, quay sang thầy cúng – “Thầy, làm sao đây? Có thật là mẹ tôi chưa chết không?”
Thầy cúng, mặt cắt không còn giọt máu, lắc đầu: “Tôi… tôi chưa thấy trường hợp này bao giờ! Nhưng… nhưng phải mở quan tài, anh Ba! Nếu cụ còn sống, không mở là chết ngạt!”
“Không được!” – bà con làng xóm phản đối. Một người hét lên: “Mở quan tài là phạm húy! Nhỡ là hồn ma thì sao? Cả làng sẽ bị nguyền đấy!”
“Im hết đi!” – ông Ba gào, nước mắt chảy dài. “Nếu mẹ tôi còn sống, tôi không thể chôn bà! Ai dám giúp tôi, mở quan tài ngay!”
Vàng vẫn sủa, nhưng giờ nó đứng yên, mắt chằm chằm vào quan tài, như thúc giục. Ông trưởng thôn, dù sợ, vẫn bước lên: “Thôi được, anh Ba. Tôi giúp. Mấy thằng trai trẻ đâu, mang xà beng ra đây!”
Bốn thanh niên trong làng, mặt mày tái nhợt, run run cầm xà beng cạy nắp quan tài. Tiếng gỗ kêu răng rắc giữa nghĩa trang khiến ai cũng rùng mình. Đám đông nín thở, vài người nhắm mắt, cầu trời khấn phật. Vàng ngừng sủa, nhưng đuôi nó khẽ vẫy, như biết điều gì sắp xảy ra.
Khi nắp quan tài bật mở, một cảnh tượng khiến tất cả kinh hoàng. Cụ bà nằm đó, mắt nhắm nghiền, nhưng tay cụ đang nắm chặt một con rắn hổ mang to, cổ rắn bị bóp nát, máu chảy lênh láng. Bên trong quan tài, một con rắn khác, cũng là hổ mang, đang quằn quại, cố bò ra ngoài. Tiếng cộc cộc hóa ra là do con rắn cào vào gỗ, còn tiếng rên là âm thanh phát ra khi cụ bà, dù đã mất, co giật vì nọc độc.
“Trời đất ơi!” – ông trưởng thôn thốt lên, lùi lại. “Rắn độc! Sao chúng chui vào quan tài được?!”
Ông Ba quỵ xuống, ôm mặt khóc: “Mẹ ơi… mẹ đã cứu cả nhà! Nếu không mở ra, ai biết được rắn độc sẽ làm gì!” Ông quay sang Vàng, ôm chặt con chó: “Mày biết, phải không Vàng? Mày cứu mẹ tao, cứu cả làng!”
Hóa ra, khi khâm liệm, không ai để ý một ổ rắn hổ mang đã chui vào quan tài, có lẽ từ khe hở dưới nhà sàn. Vàng, với linh tính của mình, đã phát hiện ra nguy hiểm, sủa điên cuồng để cảnh báo. Nếu không có nó, quan tài đã được chôn, và cả làng có thể gặp tai họa nếu rắn thoát ra sau này.
Đám tang tiếp tục, nhưng không còn ai sợ hãi. Thay vào đó, họ thì thầm về Vàng – con chó mực trung thành, đã làm nên điều kỳ diệu trong giờ hạ huyệt. Từ đó, mỗi khi đi qua nhà ông Ba, người làng không quên nhìn Vàng với ánh mắt kính nể. Con chó nhỏ bé ấy đã trở thành huyền thoại của làng Cây Đa.
